Is een pedofiele voorkeur veranderbaar ?
Kris Vanhoeck
Inleiding
In Duitsland woedt een hevig debat : is een pedofiele voorkeur veranderbaar ? Het antwoord op de vraag is van direct therapeutisch belang. Moet je een cliënt leren leven met zijn pedofiele voorkeur en hem er op een verantwoorde manier mee leren omgaan ? Of heeft het zin de voorkeur zelf in vraag te stellen en met de cliënt op pad te gaan of verandering mogelijk is ?
vraagstelling
De discussie begint al bij de begripsvorming : pedofiele voorkeur - pedofiele interesse - pedofiele geaardheid. Onderzoekers en therapeuten zijn er altijd van uitgegaan dat misbruik en recidiverisico samenhangen met de aanwezigheid van een seksuele interesse in kinderen. Uit onderzoek blijkt dat 30 tot 50% van de seksuele delinquenten die een kind misbruikt hebben, volledig voldoen aan de criteria voor een pedofiliediagnose (Seto, 2009). Maar een zekere mate van ‘interesse’ in combinatie met andere motieven (bv antisociale) mag wel verondersteld worden bij de meeste plegers van kindermisbruik (Seto, Lalumiére, & Kuban, 1999). De veranderbaarheid van ‘interesse’ is dus zeker een relevante vraag ook met het oog op recidivepreventie.
In een voorbereidende studie vonden Tozdan en Briken (2015b) dat 75 bevraagde individuen met een zelfverklaarde seksuele interesse in kinderen aangeven dat zo’n interesse volgens de meesen van hen wel veranderbaar is. Wat is het effect dan dat sommige therapeuten ervan uitgaan dat interesses niet veranderbaar zijn (bv. Cantor, 2012) en dat anderen seksuele interesses als min of meer veranderbaar beschouwen (bv. Fedoroff et al., 2014). Veranderbaarheid wil niet zeggen dat deze therapeuten geloven in de ‘reparatietherapie’ waarbij pedofilie ‘genezen’ wordt. De auteurs van het hier besproken onderzoek vertrekken van het concept self-efficacy (door hen vertaald als zelfwerkzaamheid). In een nieuwe studie wilden Tozdan en collega’s testen of het geven van psycho-educatieve informatie het geloof in de eigen zelfwerkzaamheid van cliënten kan versterken.
Safiye Tozdan, Anna Kalt, Arne Dekker, Livia Keller, Stephanie Thiel, Jürgen Müller & Peer Briken (2016). Why Information Matters : Examining the Consequences of Suggesting That Pedophilia Is Immutable.
Bandura (1977) definieert zelfwerkzaamheid (‘self-efficacy’) als het vertrouwen van een persoon in de eigen bekwaamheid om met succes invloed uit te oefenen op zijn of haar omgeving, bijvoorbeeld door een bepaalde taak te volbrengen of een probleem op te lossen (p. 193). De auteurs bespreken onderzoek waaruit blijkt dat self-efficacy de mentale en fysieke gezondheid bevordert en een positieve invloed heeft op motivatie voor verandering, dat geloof in de eigen self)efficacy een effect hebben op concrete verwachtingen en bijhorend gedrag en dat lage self-efficacy samenhangt met delinquentie. Ten slotte sommen de auteurs verschillende probleemgebieden op (bv. eetgedrag, roken, druggebruik en criminaliteit) waarvoor aangetoond is dat zelfwerkzame overtuigingen beïnvloed kunnen worden met een meetbaar effect op gedragswijziging en welzijnsbevinden. Hieruit leiden leiden de auteurs af dat het geen goed idee is om aan cliënten mee te geven dat een pedofiele aantrekking onveranderbaar is. Dit zou de overtuiging en motivatie van de cliënten om aan verandering te werken niet ten goede komen.
Tozdan, Jakob, Schuhmann, Budde en Briken (2015) definieerden bij seksuele delinquenten een bijzondere vorm van zelfovertuiging, namelijk of “men erin gelooft zijn seksuele interesse in kinderen op eigen kracht te kunnen beïnvloeden of veranderen”. Ze ontwikkelden voor dat “geloof in de eigen zelfwerkzaamheid” een vragenlijst en konden vaststellen dat er inderdaad grote verschillen bestaan tussen personen met pedofiele interesse en dat dit geloof in de eigen zelfwerkzaamheid sterk samenhangt met de motivatie voor verandering (Tozdan & Briken, 2015b; Tozdan et al., 2015). Indien therapie vertrekt van de stelling dat een pedofiele seksuele interesse onveranderbaar is, heeft dit een negatieve invloed op het geloof in de eigen zelfwerkzaamheid en bijgevolg ook op de motivatie voor verandering. Therapie die het geloof in de eigen zelfwerkzaamheid versterkt, bevordert de veranderingsmotivatie en stimuleert gedrag dat onderdeel van verandering kan zijn (meer details bij Tozdan & Briken, 2015a).
De onderzoekers hebben een online-experiment opgezet waarbij ze deelnemers hebben gezocht via ambulante therapiecentra die met vrijwillige en met gerechtelijk verwezen cliënten werken, en via een website die mensen met een seksuele interesse in kinderen aanspreekt (www.Schicksalund-Herausforderung.de). Het experiment bestond erin dat de deelnemers uit de drie groepen bij toeval werden verdeeld over twee condities : informatieve uitleg krijgen dat pedofilie onveranderbaar en stabiel is en uitleg dat het veranderbaar en flexibel is. De uitleg werd in beide condities wetenschappelijk gepresenteerd met verwijzing naar experten en onderzoek.
Na de experimentele manipulatie werd het geloof in de eigen zelfwerkzaamheid voor verandering van seksuele interesse in kinderen (SSIC-Scaal, gevalideerd door Tozdan et al., 2015). De onderzoekers voorzagen ook twee controlevariabelen (naast de gebruikelijke demografische) : hoe exclusief is de seksuele interesse in kinderen bij elke deelnemer (hoe exclusiever hoe minder gemakkelijk te veranderen?) en hoe sterk is ieders overtuiging in zijn algemene zelfwerkzaamheidsvaardigheid.
44 niet-forensische (47% van de deelnemers), 17 forensische (18% of the total sample) en 33 internetdeelnemers (35%) namen aan het hele onderzoek deel. Wanneer alle deelnemers worden samengenomen, blijkt er geen verschil tussen de twee experimentele condities. Deelnemers die de uitleg kregen dat pedofiele interesses veranderbaar zijn, toonden achteraf geen groter geloof in hun eigen zelfwerkzaamheid dan wie die de omgekeerde uitleg had gekregen. De onderzoekers vonden echter wel significante verschillen bij subgroepen. Er was wèl een effect bij de niet-forensische deelnemers (n=44). Deze groep had ook een groter algemeen geloof in de eigen zelfwerkzaamheid. Indien eerst aan algemene zelfwerkzaamheid gewerkt wordt (deze niet-forensische deelnemers waren via therapiecentra gerekruteerd), heeft psyche-educatieve uitleg wèl effect op een specifieke vorm van zelfwerkzaamheid (beïnvloedbaarheid van pedofiele gevoelens).
wat leren we hieruit
Seto, Reeves en Jung (2010) vonden dat een pedofiele parafilie ook nog kan ontstaan op latere leeftijd door het herhaaldelijk kijken naar kinderpornografisch materiaal. De vraag kan gesteld dat indien pedofilie op latere leeftijd nog kan ontstaan of het dan ook nog kan veranderd worden ?
Een recente studie bij 8718 Duitse mannen toonde nog eens aan dat 4,1% van de gehele proefgroep wel eens seksuele fantasieën over kinderen heeft, prepubertaire kinderen inbegrepen. Slechts 0,1% evenwel rapporteert een pedofiele seksuele voorkeur (Dombert et al., 2016). De groep met fantasieën is dus veel groter, en het is dus ingewikkelder dan “je hebt het, of je hebt het niet”. Er is veel discussie geweest bij de opmaak van de nieuwe DSM (5th ed.; DSM-5; American Psychiatric Association, 2013). Sommige auteurs wilden een onderscheid maken tussen een parafiele aantrekking tot prepubertaire, vroegpubertiare en pubertaire kinderen (Beier et al., 2009). Deze ontwikkelingsindeling haalde de DSM echter niet. Recent vonden Stephens, Seto, Goodwill en Cantor (2016) in een zelfrapportagestudie bij 2238 mannen meer evidentie voor een brede pedohebefiele stoornis dan voor twee aparte pedofiele en hebefiele parafilieën.
We weten al langer aangetoond dat seksuele interesses wel flexibel en veranderbaar zijn bij niet-exclusieve pedofielen en bij incestplegers (zie voor een bespreking Fedoroff et al., 2014). Marshall (1997) beschrijft bijvoorbeeld hoe therapie seksuele interesse in kinderen kan afzwakken en dat daarnaast (en niet in de plaats van) een seksuele interesse in volwassenen doorheen de therapie kan aansterken. De auteurs van het hier besproken artikel betreuren dan ook dat in de DSM-5 niet meer voorzien dat pedofilie “in remissie” kan aangeduid worden. De DSM suggereert daarmee “eens pedofiel, altijd pedofiel” ?
In hun onderzoek stelden ze ook grote verschillen tussen de drie subgroepen vast in het geloof dat ze zelf al hadden of ze hun pedofiele interesses kunnen veranderen. De niet-forensische en de forensische subgroepen scoren hoger op dit geloof dan de internetgroep. De twee eerste groep werden via therapeutische kanalen gerekruteerd. Een therapeutisch kader lijkt dat geloof dus te versterken, ook al zijn de interventies niet per se daarop gericht. Dat is een hoopvol perspectief en kan therapeuten stimuleren om hierop meer in te zetten.
Opvallend ten slotte is nog dat de forensische groep (n=17) een omgekeerd effect vertoont : uitleg over veranderbaarheid van interesse deed hun geloof in hun eigen zelfwerkzaamheid dalen (weliswaar niet-significant) ! De interpretatie hiervan is moeilijk. Misschien is het voor veroordeelde pedofielen ‘comfortabeler’ om te denken dat ze niet verantwoordelijk zijn voor hun fantasieën en ‘verzetten’ ze zich berichten die hiertegen ingaan ?
Gevolgen voor therapie
In de therapie kunnen we ons richten op twee relatief onafhankelijke systemen die seksueel (misbruik-)gedrag sturen : een aantrekkings- en een zelfcontrolesysteem (Vanhoeck, 2016). Bij de aantrekking (motivatie) speelt seksuele interesse een belangrijke rol, maar meestal spelen er nog andere motivaties mee (kwaadheid, sensatiezucht, frustratie, dominantie, angsten,…) Seksuele interesse is bij de meeste plegers onvoldoende als motivatie om misbruikgedrag te sturen. Soms wordt een beperkte interesse aangewakkerd door een hyperseksuele problematiek of door overmatig pornogebruik (Kafka, 2010).
Of een aangeboren pedofiele geaardheid bestaat, blijft omstreden. Maar indien het bestaat, gaat het wellicht maar om een heel kleine groep mannen en maakt de oriëntatie deel uit van een bredere neurologische ontwikkelingsstoornis die tijdens de zwangerschap kan ontstaan of door ernstige trauma’s in de kindheid (zie voor een bespreking McPhail, 2017). Daarenboven blijken mannen met pedofiele interesses hun eigen seksuele reacties en bijhorende opwinding vaak niet zo goed te kennen. Soms denken ze dat ze een exclusieve aantrekking tot kinderen hebben en blijkt dat in objectieve metingen niet te kloppen (Blanchard, Klassen, Dickey, Kuban, & Blak, 2001). Andere motivaties en remmingen kunnen meespelen waarom ze dit zo in hun seksueel zelfbeeld inschrijven en aan niet-pedofiele interesses en gevoelens niet toegeven (bv sociale inhibitie).
Het is dus van groot therapeutisch belang om na te gaan welke overtuigingen de cliënt in zijn seksueel zelfbeeld opgeslagen heeft. Ziet hij zich “als een onveranderbare pedofiel” ? En kan hier beweging in gebracht worden ? De literatuur over zelfstigmatisatie (Pasman, 2011) leert ons dat als je zelf overtuigd bent van de onveranderlijkheid van je seksuele interesses, dit een self-fulfilling prophecy kan worden. Via hetzelfde mechanisme kan de idee dat je seksuele interesse voor kinderen wel veranderbaar zijn, ook tot actie en hoop aanzetten.
Op zijn minst lijkt het daarom goed om in de therapie algemene en absolute uitspraken over de onveranderlijkheid van seksuele interesse in kinderen te vermijden : dergelijke overtuigingen zouden ernstige gevolgen kunnen voor het zelfbeeld en de zelf-opvattingen van cliënten.
De auteurs preciseren in hun conclusies dat ze therapeuten niet willen aanraden om cliënten verantwoordelijk te maken voor het effectief veranderen van interesses. Het is niet immers niet geweten of een beïnvloeding van overtuigingen ook bij iedereen tot een daadwerkelijke verschuiving van interesses kan leiden. De auteurs pleiten voor een open therapeutische houding ten voordele van de mogelijkheid tot verandering. Pogingen van cliënten om hun interesses in kinderen niet meer te stimuleren kunnen ondersteund worden en cliënten kunnen ook geholpen worden daarnaast op zoek te gaan naar mogelijkheden om hun interesse bijvoorbeeld naar volwassenen te verschuiven.
Conclusie
Of pedofilie veranderbaar is weten we na dit onderzoek van Tozdan, Kalt, Dekker, Keller, Thiel, Müller en Briken (2016) niet. Maar therapeuten moeten wel duidelijk zijn over de informatie die ze hierover geven. Ervan uitgaan dat pedofiele interesses onveranderbaar zijn, kan cliënten verder in hun zelfovertuigingen opsluiten. Dit kan hun geloof in verandering verminderen en bemoeilijken dat ze alternatieve mogelijkheden een kans willen geven.
Tozdan, S., A. Kalt, A. Dekker, L. Keller, S. Thiel, J. Müller & P. Briken (2016). Why Information Matters : Examining the Consequences of Suggesting That Pedophilia Is Immutable. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, (vol. 0, 0), First Published 19 Nov 2016. pp. 1–21
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84: 191-215.
Beier, K. M., C.J. Ahlers, D. Goecker, J. Neutze, I.A. Mundt, E. Hupp, & G.A. Schaefer (2009). Can pedophiles be reached for primary prevention of child sexual abuse? First results of the Berlin Prevention Project Dunkelfeld (PPD). Journal of Forensic Psychiatry & Psychology, 20: 851-867.
Blanchard, R., P. Klassen, R. Dickey, M.E. Kuban & T. Blak (2001). Sensitivity and specificity of the phallometric test for pedophilia in nonadmitting sex offenders. Psychological Assessment, 13: 118–126.
Cantor, J. M. (2012). Is homosexuality a paraphilia? The evidence for and against. Archives of Sexual Behavior, 41: 237-247.
Dombert, B., A.F. Schmidt, R. Banse, P. Briken, J. Hoyer, J. Neutze, & M. Osterheider (2016). How common is men’s self-reported sexual interest in prepubescent children? Journal of Sex Research, 53: 214-223.
Fedoroff, J.P., S. Curry, K. Müller, R. Ranger, P. Briken, & J. Bradford (2014). Evidence that arousal to pedophilic stimuli can change: Response to Bailey, Cantor, and Lalumiére. Archives of Sexual Behavior, 44: 259-263.
Kafka, M. P. (2010). Hypersexual disorder: A proposed diagnosis for DSM-V. Archives of Sexual Behavior, 39: 377-400.
Marshall, W. L. (1997). The relationship between self-esteem and deviant sexual arousal in nonfamilial child molesters. Behavior Modification, 12: 86–96.
McPhail, I. V. (2017, January 8). The link between pedophilia and height [Weblog post]. Retrieved from https://nextgenforensic.wordpress.com/2017/01/08/the-link-between-pedophilia-and-height/
Pasman, J. (2011). The consequences of labeling mental illnesses on the self-concept: A review of the literature and future directions. Social Cosmos, 2: 122-127.
Seto, M. C. (2009). Pedophilia. Annual Review of Clinical Psychology, 5: 391-407.
Seto, M. C., M.L. Lalumiére, & M. Kuban (1999). The sexual preferences of incest offenders. Journal of Abnormal Psychology, 108(2): 267-272
Seto, M.C., L. Reeves, & S. Jung (2010). Explanations given by child pornography offenders for their crimes. Journal of Sexual Aggression, 16(2):169-180
Stephens, S., M.C. Seto, A.M. Goodwill, & J.M. Cantor (2016). Evidence of Construct Validity in the Assessment of Hebephilia. Archives of Sexual Behavior, First online,1-9.
Tozdan, S., & P. Briken (2015a). “I believed I could, so I did”—A theoretical approach on self-efficacy beliefs to positively influence men with a risk to sexually abuse children. Aggression and Violent Behavior, Part A, 25: 104-112.
Tozdan, S., & Briken, P. (2015b). The earlier, the worse? Age of onset of sexual interest in children. Journal of Sexual Medicine, 12: 1602-1608.
Tozdan, S., C. Jakob, P. Schuhmann, M. Budde, & P. Briken (2015). Spezifische Selbstwirksamkeit zur Beeinflussung des sexuellen Interesses an Kindern (SSIK): Konstruktion und Validierung eines Messinstruments. Psychotherapie, Psychosomatik, Medizinische Psychologie, 65: 345-352.
